Ücretsiz uygulamaların bedelini kim ödüyor? Robinhood örneği
Günümüzde hepimiz internet ortamında bize sunulan birçok ücretsiz uygulama kullanıyoruz. Bunlar arasında çeşitli haberleşme, iletişim ve eğlenceye yönelik uygulamaları sayabiliriz. Bu uygulamalar ücretsiz olmasına rağmen sahiplerinin mali büyüklüklerinin devasa rakamlara ulaşabildiğini görüyoruz. Bunları duyduğumuzda ister istemez bu hizmetleri bize ücretsiz sunanların kazancının nereden olduğunu soruyoruz ama çok da üstünde durmuyoruz. Fakat, biraz araştırdığımız zaman bu ücretsiz gibi gözüken hizmetlere aslında toplum olarak büyük bedeller ödediğimiz ortaya çıkıyor. Bunun en güzel örneği de Amerikan piyasalarında geçen ay yaşanan Gamestop olayında ortaya çıktı (bu olayı daha önce yazdığım Hedge işlemleri, Hedge Fonlar ve Gamestop olayı yazımda anlatmıştım).
Gamestop olayında küçük yatırımcıların ücret ödemeden menkul kıymet alım-satımına imkân veren Robinhood uygulamasının hisse senedinin fiyatları çıkarken alımları durdurması bu uygulamayı tartışmaları merkezine taşıdı. Robinhood’un alımları durdurması Hedge fonların daha da büyük zarar etmelerini önlemiş buna mukabil bazı küçük yatırımcıların zarar etmesine yol açmıştı. Bu noktada tartışmalar iki noktada yoğunlaştı:
1. Robinhood parayı nereden kazanıyor (Robinhood’un iş modeli)?
2. Robinhood’un iş ilişkileri ve bu ilişkilerden kaynaklanan çıkar çatışmaları
Robinhood’un iş modeli incelendiğinde ortaya şöyle bir manzara çıkıyor:
Robinhood küçük yatırımcılardan gelen alım-satım taleplerini birleştirip bunu büyük piyasa yapımcısı menkul kıymetler şirketlerine yönlendiriyor ve onlardan komisyon alıyor. Bu komisyonlar Robinhood’un en önemli gelir kaynağını oluşturuyor. İlk bakışta masum gibi gözüken bu davranışı yakından incelendiğimizde küçük yatırımcıların aleyhine sonuçlar doğurabileceği anlaşılıyor. Zira, Robinhood’un büyük piyasa yapımcılarına yönlendirdiği işlem talepleri önemli bilgiler içeriyor. Bu bilgiye sahip olan piyasa yapımcısının gelen işlem taleplerinden hemen önce kendisinin buna göre pozisyon alarak kazanç sağlaması ve bu durumdan da küçük yatırımcının zarar görmesinin mümkün olabileceği ortaya çıkıyor. Dolayısı ile, küçük yatırımcılar ücret ödemeden bir hizmet kullandıklarını zannederlerken toplu halde büyük bir bilgiyi büyük yatırımcıların eline geçmesine sağlıyorlar. Bir anlamda küçük yatırımcıyı “dumb money” (aptal para) olarak niteleyen piyasanın büyüklerine bu ücretsiz uygulama kanalı ile kendilerini teslim etmiş oluyorlar.
Robinhood’un iş ilişkileri incelendiğinde ise ortaya büyük bir menfaat çatışması resmi çıkıyor. Bu resmin ortasında da Robinhood’un küçük yatırımcılardan gelen talepleri yönlendirdiği Amerika’nın en büyük menkul kıymetler şirketlerinden birisi olan Citadel Securities yer alıyor. Dolayısı ile bu şirket Robinhood’un gelirinin ana kaynağı. Bu menkul kıymetler şirketinin sahibi ise gene Amerika’nın en büyük hedge fonlarından birisi olan Citadel Investments. Citadel Investments Gamestop olayından en büyük zarar görenlerden birisi. Citadel Investments Gamestop olayında yaklaşık üç milyar dolar kaybeden Melvin Capital isimli hedge fonun yatırımcılarından ve bu fonu kurtarmak için iki milyar dolar nakit yardımı yapıyor. Ayrıca, kendi bünyesinde olan Gamestop pozisyonundan da büyük paralar kaybediyor.
Robinhood’un işlemleri durdurması Citadel’in zararının daha da büyümesinin önüne geçmiş oluyor. Dolayısıyla, en büyük gelir kaynağının zararını sınırlarken uygulamayı ücretsiz kullanan küçük yatırımcının zarar etmesine yol açıyor. Her ne kadar Robinhood işlemleri durdurmasının Citadel’i korumak amacı ile yapmadığını söylese de buna itibar eden fazla değil.
Yukarıda bahsettiğimiz menfaat çatışması tartışılırken bir başka çıkar çatışması daha ortaya çıkıyor. Hazine Bakanı olarak atanan Janet Yellen’in 2019’dan başkanlık seçimlerine kadar geçen süre zarfında çeşitli kuruluşlardan yaptığı konuşmalar karşılığında yedi milyon dolardan fazla ücret aldığı ve bunun 800 bin dolardan fazlasını Citadel’in ödediği anlaşılıyor. Janet Yellen bu konuların düzenlenmesi ve denetlemesi için şimdi çok önemli bir koltukta oturuyor.
Sonuç
Yukarıda anlattığımız olay bize şunları anlatıyor:
1. Ücretsiz sanarak kullandığımız birçok uygulamaya aslında topluca büyük bedeller ödüyoruz. Küçük kullanıcıların sırtından birtakım şirketler büyük paralar kazanıyorlar. Toplumda çok etkin pozisyonlara gelebiliyorlar.
2. Ekonomi ve Finans dünyasındaki çıkar çatışmaları yakından izlenmesi gereken konular. İç içe geçen ilişkilerden kimin kazançlı kimin zararlı çıktığı iyi analiz etmek, düzenleme ve denetleme kurumlarının bu konularda teyakkuz halinde olması gerek
3. Amerikan sisteminde konuşma ücreti gibi “buying access” olarak adlandırılan mekanizmaların nasıl çalıştığını bir kez daha görüyoruz. Janet Yellen’in Hazine Bakanı olarak atamasının öncesinde büyük şirketlerin ve ekonomik aktörlerin yeni döneme kendilerini nasıl hazırladıklarını göstermesi açısından da Gamestop ve Robinhood olayı önemli bilgiler içeriyor.
Bu yazının video anlatımı için:
Podcasti için (Video'nun sesli anlatımı)
Yorumlar
Yorum Gönder