Banka Yönetim Kurulu Üyelerinde Aranan Şartlar Küresel Standardlar ve Yerel Mevzuat

Bugün kurumsal yönetim (corporate governance) bağlamında banka ve finans kurumlarının üst yönetiminde görev alacaklarla ilgili bazı temel bilgileri vermek istiyorum.  

Bankaların yönetim kurulu ve üst yönetim organlarında görev alacaklar hakkında uluslararası kabul görmüş standartlar var.  Ayrıca, bizim yerel mevzuatımızda da uluslararası standartlara paralel olarak getirilmiş kanuni zorunluluklar ve düzenlemeler bulunmaktadır.   Bunları aşağıda özetlemeye çalışacağım:

Uluslararası Standartlar.  Bankacılığın düzenlenmesi ve denetlenmesinde gözetilecek uluslararası ilkeleri koyan en önemli kurum Basel Bankacılık Denetleme Komitesidir (Basel Committee on Banking Supervision, BCBS).  Ülkemizin BDDK ve TCMB ile temsil edildiği bu kurumun ana ilkelerine Basel Ana İlkeleri (Basel Core Principles) deniliyor.  Halen 29 adet ana ilke yürürlüktedir. Banka sahipleri ve yöneticilerinde aranan nitelikler bu ana ilkelerin ikisinde bahsedilmektedir.  Bunlar bankacılık lisansı verilmesine ilişkin prensipleri koyan dördüncü ana ilke ile (Licensing Criteria BCP 4) ile bankaların kurumsal yönetimlerinde uyulması gereken hususları anlatan on dördüncü (Corporate Governance BCP 14) ana ilkedir.  (Finans Sisteminin düzenlenmesini ve denetlenmesi için uluslararası kuralları koyan kurumlar Remzi Kitap tarafından yayımlanan Küresel Ekonomi Düzeni, Kurumlar ve Kurallar isimli kitabımda detaylı bir şekilde anlatılmıştır. http://www.remzi.com.tr/kitap/kuresel-ekonomi-duzeni)

Bankacılık lisansını düzenleyen ilke bankacılık lisansı vermeye yetkili kurumun banka sahiplerinin, yönetim kurulu üyelerinin ve üst yöneticilerinin ehliyetlerinin incelenmesi gerektiğini belirtir ve bu kişilerin teknik deyimle aşağıda daha detaylı anlatacağımız “fit and proper” özelliklerine sahip olmalarını talep eder. (Bu konu BCP 4’ün orijinal metninde şu şekilde ifade edilmiştir: “…..At a minimum, the licensing process consists of an assessment of the ownership structure and governance (including the fitness and propriety of Board members and senior management….”). 

 

Bankacılık lisans kriteri sadece bir defaya mahsus uyulması gereken bir kriter değildir.  Bankacılık yapan her kurumun bu kriteri aksatmadan düzenli olarak yerine getirmesini gerekir.  Zira, lisans alabilme kriterini karşılayamaz duruma düşen kurumlar hakkında bankacılığı düzenlemeden sorumlu kurulun (ülkemizde BDDK) derhal harekete geçmesi gerekir.  Bu yüzden banka denetimlerinde bankaların lisans kriterlerini yerine getirip getirmediği düzenli olarak izlenir.

BCBS’in kurumsal yönetim prensiplerini anlattığı 14. Ana İlkesi  de (BCP 14) yönetim kurulu üyeleri ve üst yönetimin “fit and proper” olmasından bahsetmekte ve özellikle yönetim kurulu üyelerinin kurum içerisinde evrensel olarak kabul edilmiş doğru değerlerin yayılması için çaba göstermelerini ve bunu sağlamak için kendilerinin de uyarak örnek olduğu davranış biçimlerine ait yönergeler (Code of Conduct) çıkarmalarını istemektedir (bu konular için bkz. www.bis.org)

Yukarıda değindiğimiz “fit and proper” deyimi sadece bankalar ve finans kurumları için değil tüm sektörlerde kurumsal yönetişim bağlamında sıklıkça kullanılır ve herhangi bir göreve getirilen kişinin o göreve uygun ehliyeti haiz ve ahlaken düzgün olmasını gerektiğini belirtir. Dolayısıyla kişinin mesleki ehliyetinin yanı sıra ahlaken düzgün ve muteber birisi olması şarttır.  Bu konuda kabul görmüş uluslararası standartların “fit and proper” değerlendirmesi için dikkate aldığı hususları dört başlıkta toplayabiliriz: 

• Mesleki yeterlilik ve kapasite (Competence and capability); 
• Dürüst ve namuslu olma, hakkaniyetli ve ahlaklı davranma (Honesty, integrity, fairness, ethical behavior)
• Maddeden düşkün olmama (Financial soundness)
• Menfaat çatışması olmaması (Conflict of interest) ve zihnen bağımsız olma (Independence of mind)

Ulusal Mevzuatımız: Türkiye’deki bankacılık faaliyetleri 2005 tarihli 5411 sayılı kanunla düzenlenmiştir. Banka yönetim kurulu üyeliğinin asgari şartları Kanunun 8.maddesinin a,b, c ve d bentlerinde sayılmıştır.  Bunlardan (d) bendinde sıralanan hususlar arasında şunlar vardır:  

“…….5237 sayılı Türk Ceza Kanunu veya diğer kanunlar uyarınca basit veya nitelikli zimmet, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlar ile istimal ve  istihlâk kaçakçılığı dışında kalan kaçakçılık suçları, resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, karapara aklama…..”

Kanun yukarıda sıralanan eylemleri işlediği sabit bulunan kişilerin yönetim kurulu üyesi olamayacağını sarahaten belirtmektedir.

Bankacılık kanunu ayrıca BDDK’ya kurumsal yönetime ilişkin düzenlemeleri yapma yetkisi de vermiştir (Madde 22 ve 93).  BDDK da bu maddeye istinaden bir yönetmelik yayımlamıştır (Bankaların Kurumsal Yönetimlerine İlişkin Yönetmelik, Resmi Gazete 01.11.2006).  Bu yönetmeliğe göre yönetim kurulu üyelerinde aranan nitelikler arasında şunlar sayılmıştır (Kanunda bahsedilen asgari şartlara ilaveten):

“Yönetim kurulu, öncelikle bankanın devamlılık arz eden faaliyetlerini yönlendirecek stratejileri belirlemeli, kendisi, üst yönetim ve diğer personel adına kurumsal değerlerin ve etik kuralların oluşturulmasında öncülük etmelidir. Oluşturulacak kurumsal değerler ve etik kurallar, problemlerin zamanında ve gereğince değerlendirilmesinin önemini yansıtmalı, hem banka içi hem de banka dışı işlemlerde rüşvet, yolsuzluk gibi yasa dışı ve etik olmayan davranışların önüne geçilmesine yönelik olmalıdır”. (İlke 1)

“İlke 3- Yönetim kurulu üyeleri, görevlerini etkin bir şekilde yerine getirecek nitelikleri haiz ve kurumsal yönetimde üstlenmiş oldukları rolün bilincinde olmalı ve banka faaliyetleri hakkında bağımsız değerlendirme yapabilmelidir. 
Yönetim kurulu üyeleri,

a) Banka ve hissedarlara karşı sadakatle görevlerini yürütmeli,
b) Banka gözetimindeki görevlerini anlamalı,
c) Banka işleri için yeterli zaman ayırmalı ve yönetim kurulu toplantılarına katılmalı,
ç) Yönetim Kurulu üyesi görevini basiretli bir biçimde ve iyi niyet kuralları çerçevesinde yerine getirmeli,
d) Bankanın tabi olduğu mevzuatı bilmeli ve bankanın düzenleyici ve denetleyici otoriteleri ile ilişkilerinin etkin olmasını sağlamalı,
e) Banka aleyhine sonuç doğurabilecek baskılara boyun eğmemeli ve bu amaçla maddi menfaat kabul etmemeli,
f) Diğer üyeleri yanıltmak amacıyla eksik ve taraflı bilgi vermemelidir.
Yönetim kurulu;
a) Faaliyetlerini eşitlikçi, şeffaf, hesap verebilir ve sorumlu bir şekilde yürütmeli,
b) Düzenli aralıklarla, üyelerin atama ve seçimleri dahil olmak üzere kendi yönetim uygulamalarının etkinliğini değerlendirmeli, eksikliklerin veya zayıflıkların tespiti halinde gerekli değişiklikleri yapmalı,
c) Banka üst yönetimini sorgulamalı ve yönetimden yeterli açıklama alabilmeli,
ç) Tarafsız tavsiyelerde bulunmalı,
d) Her türlü etkiden ve çıkar çatışmalarından bağımsız olarak karar verilebilmesini teminen yeterli sayı ve kompozisyonda üyeden oluşmalı,
e) Üye sayısı, üyelerin verimli ve yapıcı çalışmalar yapmalarına, hızlı ve rasyonel kararlar almalarına ve gerekli komitelerin oluşumuna ve çalışmalarını etkin bir şekilde organize etmelerine olanak sağlayacak şekilde belirlenmeli,
f) Diğer kuruluşlarla olan ilişkilerinde menfaat çatışmalarına ve yükümlülük altına girmekten kaçınmalı,

g) Banka politikaları ve kurum içi iletişim kanallarının oluşturulması, kurumsal amaçların gerçekleşmesinde kaydedilen ilerlemelerin izlenmesi için üst düzey yönetim ile düzenli olarak toplanmalıdır.”

Gerek Bankacılık Kanununda belirtilen hususlar ve gerekse de yönetmelikle getirilen ilkeler ülkemizde bankacılık lisansı alarak bankacılık faaliyeti içerisinde bulunan tüm bankalar için geçerlidir. Kamu ya da özel banka ayrımı yoktur.  (Bankacılık Kanununa ve Kurumsal Yönetimle ilgili Yönetmelik'e  BDDK web sitesinden mevzuat kısmından ulaşabilirsiniz www.bddk.org.tr ) 

Gerek Bankacılık Kanunumuz gerekse de BDDK tarafından çıkarılan yönetmelik yukarıda bahsettiğimiz uluslararası prensiplerle uyumludur.  Dolayısıyla bu konularda mevzuat olarak eksikliğimiz yoktur.  Mevzuatın ne kadar etkin bir şekilde uygulanıp uygulanmadığı ise ayrı bir konudur. 

Yukarıda anlattıklarımı videodan da dünleyebilirsiniz